In het translationele neuro-onderzoek heeft een doorbraak plaatsgevonden. Het achterhalen van de oorzaken van hersenziekten was tot nu toe erg gecompliceerd, voornamelijk omdat er voor onderzoekers nagenoeg geen levend hersenweefsel beschikbaar was. Tot in 2018. De MIND Facility heeft brein-organoïden (miniklompjes hersenweefsel) gekweekt, waarin belangrijke cellen (microgliacellen) aanwezig zijn. Dankzij deze ontdekking kan eindelijk gericht onderzoek gedaan worden naar de rol van microgliacellen in menselijk hersenmateriaal bij hersenziekten. Jeroen Pasterkamp vertelde over deze vinding op BNR.

Samen met de Universiteit Utrecht zijn we een groot onderzoek gestart naar de hersenontwikkeling van gezonde kinderen. Een van de doelen is om de hersenontwikkeling van deze gezonde kinderen te kunnen vergelijken die van met prematuur geboren baby’s. Hierdoor hopen we beter inzicht te krijgen in de hersenontwikkeling van baby’s en zo betere voorspellingen te kunnen doen van mogelijke problemen die prematuur geboren baby’s kunnen ontwikkelen.

In het kader van de verworven consortiumontwikkelgrant van het UMC Utrecht internationaliseringsfonds zijn onderzoekers van het speerpunt Brain samengekomen met onderzoekers van onze internationale partners Edinburgh Neuroscience, Neuroscience Campus München en Universiteit Leuven. Samen verkenden we hoe er meer samengewerkt kan worden op het gebied van neonatale stress en epilepsie. Dit heeft geresulteerd in afspraken over samenwerking, beursaanvragen en samen publiceren over dit thema in de (nabije) toekomst.

In 2018 wisten we meer dan 40 subsidies voor hersen-gerelateerd onderzoek binnen te halen, met een totale waarde van ruim 15 miljoen euro.

Enkele voorbeelden hiervan zijn een Veni-beurs voor onderzoek naar hoe hersengebieden met elkaar communiceren tijdens stress, twee ERC-grants voor onderzoek naar stress-eten en hersenchirurgie bij epilepsie, en een subsidie voor onderzoek naar spierziekten. Ook ontvingen we subsidie voor autisme-onderzoek en een subsidie voor vervolgonderzoek naar het verbeteren van een implantaat, waarmee patiënten met het locked-in syndroom een computer kunnen aansturen met hun gedachten.

Een mooi voorbeeld van hoe we het leven van mensen met kanker proberen te verbeteren, is ons programma ‘Opereren zonder snijden’. Een mijlpaal op dit gebied is de ingebruikname van de MR-linac eind 2018 in de kliniek, dus in de reguliere behandeling van patiënten. De MRI-Linac is een state-of-the-art radiotherapie-apparaat, waarmee we een tumor met behulp van MRI-beelden zeer nauwkeurig kunnen lokaliseren en bestuderen. Hierdoor kunnen we tumoren ook zeer nauwkeurig en lokaal bestralen. Dit zorgt ervoor dat patiënten minder vaak naar het ziekenhuis hoeven te komen, minder bijwerkingen ervaren en sneller herstellen. Patiënten die voorheen niet bestraald konden worden, kunnen nu wel bestraald worden. Hierdoor neemt de kans op genezing toe. De MR-linac is ontwikkeld door het UMC Utrecht in samenwerking met Elekta en Philips en is uniek in de wereld.

Daarnaast hebben we in juni 2018 een tweede geavanceerde operatierobot aangeschaft, waarmee we complexe oncologische operaties kunnen uitvoeren. Bijvoorbeeld urologische en gynaecologische operaties en operaties aan de maag, lever, alvleesklier, schildklier en slokdarm. Uit onderzoek blijkt dat patiënten na een operatie met een robot sneller herstellen. Operaties verlopen nauwkeuriger en er minder kans is op schade aan gezond weefsel.

In december 2018 zijn er twee beurzen toegekend via het Europese innovatieprogramma Horizon 2020 aan onderzoeken die binnen het UMC Utrecht worden gecoördineerd en bijdragen aan het verbeteren van het leven van patiënten met kanker. Het ene onderzoek focust zich op de implementatie van behandeling van patiënten met uitzaaiingen in de botten met MRI HIFU (High Intensity Focused Ultrasound). Ten opzichte van behandeling met radiotherapie zorgt behandeling met MRI HIFU voor betere genezingskansen en minder pijnsymptomen. Het andere onderzoek focust zich op het effect van lichamelijke activiteit op het aantal bijwerkingen en op de kwaliteit van leven die patiënten met uitgezaaide borstkanker ervaren. In het onderzoek wordt in zes landen de (kosten)effectiviteit van een bewegingsprogramma gemeten. De onderzoekers ontvingen elk een beurs van 4 miljoen euro.

Een belangrijke partner op het gebied van fundamenteel kankeronderzoek is het Oncode Institute. Dit virtuele instituut is in februari 2018 officieel gelanceerd. Het instituut is een initiatief van het UMC Utrecht, NKI, Hubrecht Instituut en Erasmus MC. KWF Kankerbestrijding en de ministeries van VWS, OCW en EZ, Zonmw, NWO en de instituten dragen financieel bij.

In 2016 hebben we een zorgpad ontwikkeld voor kinderen met een aangeboren hartafwijking. Hiermee creëren we gestandaardiseerde zorg voor deze patiëntengroep tot ver in de volwassenheid. In 2017 hebben we ook één cohort voor hartonderzoek gecreëerd en één Hartcentrum gerealiseerd. Op deze poli zijn zowel kinderartsen als artsen voor volwassen patiënten gehuisvest. Gezamenlijk verlenen zij zorg aan alle hartpatiënten, van jong tot oud. Ook hebben we in 2017 zorgpaden, cohorten en levenslooppoli’s gerealiseerd voor patiënten met taaislijmziekte, aangeboren stollingsstoornissen en reuma. In 2018 doen we dit binnen het UMC Utrecht voor nog meer patiëntengroepen. 

In 2016 en 2017 hebben we zorgpaden, cohorten en levenslooppoli’s ontwikkeld voor patiënten met hartaandoeningen, taaislijmziekte, aangeboren stollingsstoornissen en reuma. Hiermee creëren we gestandaardiseerde zorg voor deze groepen patiënten van jong tot oud. In 2018 hebben we de levenslooppoli’s verder geoptimaliseerd. In 2019 zullen we ook levenslooppoli’s opzetten op het gebied van urologie, voor nieraandoeningen (nefrologie) en voor pasgeborenen (neonatologie).

In 2018 heeft UU-promovenda Marleen Sol de Klokhuis Wetenschapsprijs gewonnen. Het promotieonderzoek dat Sol uitvoert in samenwerking met het UMC Utrecht gaat over hoe je kinderen kunt leren zo goed mogelijk hun rolstoel te gebruiken. Sol is gekozen als winnaar door de kijkers van het kinderprogramma Klokhuis. Zij beoordeelden het onderzoek van Sol het meest interessant en relevant.

In 2018 hebben diverse onderzoekers binnen Child Health beurzen ontvangen voor onderzoek. Tijdens het Goed Geld Gala van de VriendenLoterij hebben het Emma Kinderziekenhuis, het Sophia Kinderziekenhuis en het Wilhelmina Kinderziekenhuis gezamenlijk een schenking van 385.000 euro ontvangen om onderzoek te doen naar de effecten van pijn en stress bij te vroeggeboren baby’s. Daarnaast hebben onderzoekers van het UMC Utrecht de Vertex Circle of Care Grant van 50.000 dollar toegekend gekregen voor de PROfeelstudie. Binnen de PROfeelstudie wordt er via een app gewerkt aan het in kaart brengen van en grip krijgen op vermoeidheidsklachten van tieners met CF. Ook hebben onderzoekers binnen het UMC Utrecht een Stofwisselkrachtbeurs van 25.000 euro toegekend gekregen voor onderzoek naar stofwisselingsziekten en nierfunctieverlies bij kinderen met de stofwisselingsziekte cystinose.  

Eind november 2018 is de multidisciplinaire polikliniek Hart- en vaatcentrum officieel geopend. Deze polikliniek - waarmee we de zorg én service voor patiënten verbeteren - staat centraal in de activiteiten van het speerpunt Circulatory Health.

Binnen de multidisciplinaire polikliniek van het Hart- en vaatcentrum ontvangen patiënten laagdrempelig multidisciplinaire zorg door cardiologen, internisten, vaatchirurgen, neurologen en geriaters. De verpleegkundig specialist heeft een centrale rol en is contactpersoon voor de patiënt. Patiënten kunnen direct naar de multidisciplinaire polikliniek van het Hart- en vaatcentrum worden verwezen via Zorgdomein, een digitaal platform waarop zorgverleners zorg vragen, zorg aanbieden en op een snelle, veilige manier patiëntinformatie kunnen uitwisselen. Gemiddeld kunnen patiënten binnen 2 weken terecht. Alle dagen van de week zijn er multidisciplinaire polikliniek spreekuren, waarbij er 2 of  3 specialismen aanwezig zijn. Afspraken en diagnostiek voor de verschillende disciplines worden voor de patiënt allemaal op dezelfde dag gepland.

In 2018 hebben we op de multidisciplinaire polikliniek 200 patiënten ontvangen, die 2 of 3 specialisten in combinatie op 1 dag hebben bezocht. Daarnaast zijn er duizenden monodisciplinaire afspraken geweest. Iedere specialist heeft in zijn spreekuur ruimte om ad hoc patiënten te zien, als zijn collega van een ander specialisme daarom vraagt. Ook kan er dagelijks multidisciplinair overleg plaatsvinden. In 2018 hebben we het patiëntendossier aangepast, zodat we vanuit het Hart- en vaatcentrum een multidisciplinaire brief aan de verwijzer kunnen versturen.

In 2018 hebben we ook verder gewerkt aan het Utrecht Cardiovasculair Cohort (UCC). Het UCC kent verschillende onderdelen, namelijk UCC-CVRM en UCC-SMART.

Het onderdeel UCC-CVRM heeft als doel om alle nieuwe cardiovasculaire patiënten zorg te bieden volgens de Nederlandse richtlijn Cardiovasculair Risico Management. Eind 2018 namen 4.140 patiënten deel aan het cohort (2.325 in 2017). 60% van de deelnemende patiënten heeft toestemming gegeven voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek in UCC en voor extra bloedafname voor de biobank. Van 90% van deze groep hebben we informatie gekregen via vragenlijsten en metingen. Van bijna 80% hebben we alle benodigde gegevens (compleet CVRM-lab). Vanzelfsprekend zetten we ons in om de gegevens in de database te completeren. Ook hebben we in 2018 de UCC-CVRM database verrijkt met huisartsregistraties en de Stichting Farmaceutische Kengetallen (medicatievoorschriften).

In het onderdeel UCC-SMART bieden we extra metingen aan 800 zeer hoog risico patiënten uit de groep van UCC-CVRM. Dit heeft als doel om de zorg voor patiënten met hart- en vaatziekten in de toekomst te verbeteren. UCC-SMART is een samenvoeging van UCC met het SMART-cohort dat al 22 jaar loopt, met gegevens van 13.300 patiënten. 10.096 hiervan nemen nog actief deel aan de jaarlijkse follow-up.

De zichtbaarheid van het cardiovasculaire onderwijs in de Utrechtse (bio)medische curricula is één van onze doelstellingen. In 2017 heeft het speerpunt Circulatory Health in samenwerking met de Universiteit Utrecht verschillende keuzecursussen met een duidelijk Circulatory Health-oormerk verzorgd voor studenten Biomedische Wetenschappen en Geneeskundestudenten. Tevens heeft het speerpunt een Cardiovascular Research track gerealiseerd binnen het masterprogramma Biology of Disease. 

Jaarlijks behandelt het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ), onderdeel van het UMC Utrecht, bijna 600 kinderen met jeugdreuma. ReumaNederland (voorheen Reumafonds) heeft de onderzoeksgroep Kinderreumatologie van het WKZ benoemd tot Research Centre of Excellence. Om verder onderzoek naar het precieze ontstaan en beloop van jeugdreuma te kunnen doen, stelt ReumaNederland de komende vijf jaar 500.000 euro aan de onderzoeksgroep beschikbaar. Het doel is dat we voor alle kinderen met jeugdreuma een veilige behandeling op maat kunnen maken én nieuwe medicijnen hiervoor ontwikkelen.

Steeds meer patiënten in het UMC Utrecht en het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) en alle patiënten in het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie (PMC) zijn - door de aard van hun ziektes - vatbaar voor infecties door gisten en schimmels. Voor behandeling van en onderzoek naar deze infecties is een multidisciplinaire aanpak noodzakelijk. Om gezamenlijk de zorg voor patiënten te verbeteren, initieerde het speerpunt Infection & Immunity een taskforce klinische myologie met experts en specialisten van het UMC Utrecht, WKZ, PMC, Westerdijk Fungal Biodiversity Instituut en Hubrecht Instituut. Vanuit het UMC Utrecht nemen hier specialisten aan deel van de afdelingen: medische microbiologie, hematologie, radiologie, longziekten, en (kinder-)infectiologie. Het doel is om diagnostiek, patiëntenzorg en therapieën te ontwikkelen en te verbeteren, preklinisch en klinisch wetenschappelijk onderzoek uit te breiden en opleiding en onderwijs op het gebied van klinische mycologie te verbeteren.

In 2017 startte Utrecht als eerste Nederlandse gemeente een pilotstudie om de hiv-preventiepil PrEP via de reguliere zorg aan te bieden. Hierbij krijgen 66 Utrechters een jaar lang het medicijn voorgeschreven door het UMC Utrecht. De pilot sluit aan bij de wens van huisartsen voor een consultatiepunt waar zij patiënten naar kunnen doorverwijzen. Het doel van de investeringen is om het zorgproces te verbeteren en het aantal hiv-besmettingen tegen te gaan.

In 2018 lanceerde de Universiteit Utrecht een aantal interdisciplinaire hubs in samenwerking met publieke en private partners, waaronder het UMC Utrecht. Met deze hubs worden zowel wetenschappelijk onderzoek als de toepassing ervan in de gezondheidszorg versterkt. Het speerpunt Infection & Immunity participeert in de Utrecht Exposome Hub en de Utrecht Molecular Immunology Hub. Binnen deze hubs werken we met verschillende onderzoeksdisciplines aan onder andere: het verbeteren van antilichaamtherapieën tegen kanker en infectieziekten, verhoging van kennis rond de relatie van blootstelling aan externe en interne omgevingsfactoren en ontwikkeling preventieve strategieën. Door ontwikkeling van nieuwe, snelle technieken en door kennis te delen kunnen we grotere stappen maken in het onderzoek en uiteindelijk de zorg voor patiënten.

In 2018 hebben we weer diverse publieksactiviteiten georganiseerd. Zo zijn vertegenwoordigers van een patiëntenorganisatie in oprichting en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) op bezoek geweest om meer te horen over wat het UMC Utrecht doet op het gebied van kniedistractie, als kraakbeen in de knie beschadigd is. Samen hebben we gepraat over de behoeften en hoe we ons onderzoek hier nog beter op kunnen afstemmen. Ook hebben we tijdens het Weekend van de Wetenschap samen met het Hubrecht Instituut en het Westerdijk Instituut ‘Een dag in de cel’ georganiseerd om bezoekers met ons vakgebied kennis te laten maken. Daarnaast hebben professoren van het Speerpunt Regenerative Medicine & Stem Cells basisscholen bezocht om de kinderen te vertellen over hun onderzoek (Meet the Professor). En ‘last but not least’ heeft een delegatie van de Nierstichting een bezoek gebracht aan het Regenerative Medicine Center Utrecht (RMCU).

Prof. dr. Marianna Tryfonidou, is aangesteld als hoogleraar Regeneratieve Orthopedie aan Universiteit Utrecht. Binnen het speerpunt Regenerative Medicine & Stem Cells werken we intensief met haar samen. Zij is op dit moment bezig met onderzoek om tot adequate behandeling van chronische rugpijn te komen. Met het consortium ipSpine van twintig partners wat ze hiervoor heeft opgezet, heeft ze in 2018 een beurs van 15 miljoen euro ontvangen uit het Horizon 2020-programma van de Europese Commissie.

Wetenschapper Kerstin Schneeberger van de faculteit Dierengeneeskunde van de Universiteit Utrecht heeft daarnaast een Veni-subsidie ontvangen voor onderzoek naar mini-levers die de menselijke lever kunnen vervangen. Magdalena Lorenowicz van de faculteit Dierengeneeskunde van de Universiteit Utrecht ontving een beurs van Reuma Nederland (voorheen Reumafonds) voor onderzoek naar de regeneratie van kraakbeen. Ook met deze twee onderzoekers werken we intensief samen.

Daarnaast hebben het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht in 2018 samen het Cofund programma ‘RESCUE’ gelanceerd: in 2019 starten 29 onderzoekers binnen het UMC Utrecht, de Universiteit Utrecht en het Hubrecht Instituut een vierjarig trainingsprogramma en onderzoek binnen het Speerpunt Regenerative Medicine & Stem Cells. Het programma wordt gefinancierd via een Horizon 2020 en Marie S. Curie COFUND en heeft als doel een de internationale mobiliteit van onderzoekers te stimuleren en een stevig internationaal onderzoeksnetwerk op het gebied van Regenerative Medicine & Stem Cells te creëren.

Een andere highlight is de start van een vierde onderzoekslijn binnen RegMedXB, het grootste virtuele Regenerative Medicine-instituut van Nederland en België dat gezondheidszorgorganisaties, onderzoekers, ondernemers en overheden samenbrengt om regeneratieve behandelingen te ontwikkelen. Naast projecten waarin we focussen op het genezen van diabetes type 1, osteoartritis en nierziekten, ontwikkelen we nu ook projecten op het gebied van hart- en vaatziekten. Het doel is: Cure instead of Care. Binnen RegMedXB werken we onder andere samen met de universiteiten van Maastricht, Leiden en Eindhoven, provincies en bedrijven.

Via een subsidie van de Hofvijferkring heeft in 2018 assistent professor en associate Bioengineer Shrike Zhang van de Harvard Medical School in de Verenigde Staten het UMC Utrecht bezocht. Tijdens zijn bezoek deelde hij zijn kennis op het gebied van bioengineering met onderzoekers binnen ons speerpunt. Ook is professor Hayden van de Mayo Clinics Center for Regenerative Medicine in de Verenigde Staten op bezoek geweest. Het doel van dit bezoek was de versterking van samenwerking op het gebied van onderwijs tussen de MAYO Clinic en het UMC Utrecht.